Οφείλεται σε περιγεννητικό τραύμα που συνήθως είναι υπεύθυνο για διάφορες κινητικές διαταραχές, δηλαδή δημιουργεί μεγάλα προβλήματα στη στάση και στη βάδιση του μωρού.

Η εγκεφαλική παράλυση είναι μια πάθηση του κεντρικού νευρικού συστήματος (εγκέφαλος, παρεγκεφαλίδα, νωτιαίος μυελός) και προκαλείται από βλάβες σε κάποιο από τα σημεία του, οι οποίες δεν εξελίσσονται σε βάθος χρόνου. Περιγράφηκε πρώτη φορά από τον Άγγλο χειρούργο William Little το 1860. Η νόσος εκδηλώνεται κυρίως με κινητικές διαταραχές, προβλήματα ομιλίας και ακοής , ενίοτε παρουσιάζεται διανοητική καθυστέρηση και επιληψία. Ταξινομείται στις εξής κατηγορίες ανάλογα με την κλινική εικόνα του ασθενή και την τοπογραφική κατανομή των κινητικών αναπηριών: Ημιπληγία , διπληγία, τετραπληγία, αθετωσική εγκεφαλική παράλυση και αταξική εγκ. παράλυση.

Αιτιολογία κι επιδημιολογικά στοιχεία

Η εγκεφαλική παράλυση δεν είναι ασθένεια μεταδοτική ούτε συνδέεται με κληρονομικούς παράγοντες. Τα αίτια της πρόκλησής της αφορούν βλάβες του ΚΝΣ οι οποίες έγιναν κατά την προγεννητική ή περιγεννητική ή μεταγεννητική φάση ενός βρέφους. Η ακριβής εκτίμηση για τα αίτια είναι εξαιρετική δύσκολη επειδή οι παράγοντες είναι πολλαπλοί και το ποσοστό επιτυχίας αναγνώρισής τους κυμαίνεται από 50-70%. Επιπλέον, υπάρχουν περιπτώσεις όπου το ιστορικό ενός ατόμου περιλαμβάνει προδιαθεσικούς παράγοντες για ΕΠ και να μην εκδηλωθεί ποτέ η πάθηση. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα για τους προδιαθεσικούς παράγοντες είναι τα παρακάτω:

1. Προγεννητική φάση: τοξοπλάσμωση, σύφιλη, μεγαλοκυτταροϊός, αποκόλληση πλακούντα, αιμορραγία κατά την κύηση, χρωμοσωμικές ανωμαλίες κ.α.
2. Περιγεννητική φάση: προωρότητα, επιπλοκές τοκετού, υπογλυκαιμία, τραυματισμός του βρέφους κατά τον τοκετό κ.α.
3. Μεταγεννητική φάση: εγκεφαλική κάκωση, επίκτητη εγκεφαλοπάθεια, ενδοκράνια αιμορραγία, λοιμώξεις κτλ.

Υπολογίζεται ότι η συχνότητα εμφάνισης εγκεφαλικής παράλυσης είναι ένα ποσοστό 1-2 στις 1000 γεννήσεις διεθνώς. Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι γεννιούνται κάθε χρόνο περίπου 150 παιδιά με το πρόβλημα αυτό.

Υπάρχουν 3 τύποι εγκεφαλικής παράλυσης ανάλογα με το πού εντοπίζεται η βλάβη στο ΚΝΣ, η σπαστική, η αθετωσική, η αταξική και ο συνδιασμός των παραπάνω μορφών. Επίσης με βάση την κινητική αναπηρία στο σώμα η ΕΠ ταξινομείται σε ημιπληγία, τετραπληγία και διπληγία.

1. Σπαστική ΕΠ: Οφείλεται σε βλάβες του πυραμιδικού συστήματος το οποίο είναι υπεύθυνο για τον έλεγχο των εκούσιων κινήσεων. Χαρακτηρίζεται από ταχοεξαρτώμενη αύξηση του μυϊκού τόνου και από αυξημένα νωτιαία αντανακλαστικά (μυοτατικό αντανακλαστικό). Επηρεάζονται κυρίως οι αντιβαρικοί μύες με χαρακτηριστικό γνώρισμα το «φαινόμενο του σουγιά». Επίσης είναι πιθανό να εμφανιστεί κλόνος, δηλαδή επαναλαμβανόμενη μυϊκή σύσπαση.
2. Αθετωσική ΕΠ: Η μορφή αυτή χαρακτηρίζεται από ακούσιες κινήσεις ενώ ο ασθενής παραμένει καθιστός ή όρθιος. Επίσης είναι δυνατόν να εμφανιστούν ανεξέλεγκτες κινήσεις κατά την προσπάθεια του ατόμου να προσεγγίσει ένα αντικείμενο ή να εκτελέσει κάποια ενέργεια. Τα παιδιά αυτά είναι δύσκολο να οργανώσουν και να εκτελέσουν εύκολα μια κίνηση ή να διατηρήσουν τη στάση του σώματός τους. Η αθέτωση χωρίζεται σε 2 κατηγορίες, στη δυστονική και στην υπερτονική. Η δυστονική μορφή χαρακτηρίζεται από ανώμαλες και απότομες αλλαγές του μυϊκού τόνου των εκτεινόντων μυών του κορμού όταν ο ασθενής φορτίζεται συναισθηματικά ή προσπαθεί να εκτελέσει κάποια κίνηση. Η υπερκινητική μορφή χαρακτηρίζεται από γενικευμένες κινήσεις που γίνονται άσκοπα χωρίς τη θέληση του ατόμου. Αυξάνονται με την προσπάθεια πραγματοποίησης εκούσιων κινήσεων. Η αθέτωση προκαλείται από βλάβη στα βασικά γάγγλια και είναι δυνατή η διάγνωσή της όταν το παιδί γίνει 2 ετών περίπου.
3. Αταξική ΕΠ: Η αταξική μορφή της ΕΠ αφορά βλάβες προερχόμενες από την παρεγκεφαλίδα. Η διάγνωση είναι πιο έγκυρη στα 1-2 έτη, ενώ νωρίτερα τα αταξικά παιδιά μπορεί να παρουσιάζουν υποτονία. Καθώς αρχίζουν να βαδίζουν παρουσιάζουν σημαντικά ελλείμματα στην ισορροπία. Δυσμετρία και τρόμος σκοπού εμφανίζεται σε άνω και κάτω άκρα. Τα περισσότερα παιδιά καταφέρνουν να βαδίσουν ενώ το επίπεδο της νοημοσύνης τους είναι αρκετά καλό.

1. Ημιπληγία: Η κλινική εικόνα της συγγενούς ημιπληγίας παρουσιάζει σπαστικότητα και πάρεση στη προσβεβλημένη πλευρά, ελλειπή ανάπτυξη των άκρων ενώ το άνω άκρο είναι συνήθως πιο επιβαρυμένο από το κάτω στα κινητικά ελλείμματα. Στην κλινική αξιολόγηση έχουμε αυξημένα τενόντια αντανακλαστικά, θετικό αντανακλαστικό Babinski , σπαστικότητα πυραμιδικού και κλόνος. Τα κρανιακά νεύρα δεν παρουσιάζουν κανένα πρόβλημα. Στα τεστ λειτουργικότητας έχουμε ελαφριάς μορφής ημιπληγία όταν ο ασθενής καταφέρνει να κάνει σύλληψη καρφίτσας, μέτριας μορφής όταν το χέρι του χρησιμοποιείται βοηθητικά και βαριάς μορφής όταν δεν το χρησιμοποιεί καθόλου. Στα συνωδά προβλήματα είναι δυνατό να παρουσιαστεί επιληψία, νοητική υστέρηση, αγκυλώσεις, διαταραχή της αισθητικότητας, στραβισμός, οπτική ατροφία και συγγενής καταρράκτης. 
2. Τετραπληγία: Είναι η πιο βαριά μορφή εγκεφαλικής παράλυσης. Παρουσιάζει αμφοτερόπλευρη σπαστικότητα σε κάτω και άνω άκρα, με τα άνω άκρα να είναι πιο επιβαρυμένα. Οι ασθενείς έχουν βαριά νοητική υστέρηση και αντιμετωπίζουν προβλήματα σίτισης και φροντίδας . Εξαιτίας της βαρύτητας των κινητικών και νοητικών ελλειμμάτων τα άτομα με τετραπληγική ΕΠ είναι αδύνατο να ζήσουν ανεξάρτητα.
3. Διπληγία: Είναι η συχνότερη μορφή της ΕΠ. Προσβάλλονται αμφοτερόπλευρα τα κάτω και τα άνω άκρα με τα κάτω να είναι πιο επιβαρυμένα. Η διπληγία χωρίζεται σε 2 μορφές, στη σπαστική και στην αταξική. Η σπαστική διπληγία έχει κύριο χαρακτηριστικό τον αυξημένο μυϊκό τόνο. Η διάγνωση είναι εφικτή μετά τον 9ο μήνα. Κατά τη νεογνική ηλικία ένα διπληγικό βρέφος παρουσιάζει λήθαργο, δυσκολίες στη σίτιση και υποτονία ενώ στη συνέχεια εγκαθίσταται η υπερτονία. Κατά την κλινική εξέταση, στην όρθια στάση τα κάτω άκρα είναι σε έσω στροφή, προσαγωγή και μερική κάμψη ισχίων, τα γόνατα σε κάμψη και οι ποδοκνημικές σε πελματιαία κάμψη με ανάσπαση έσω. Όταν η υπερτονία είναι αυξημένη εμφανίζεται «ψαλιδωτή» βάδιση. Τα άνω άκρα έχουν πρόβλημα μόνο όταν πρόκειται για γρήγορες κινήσεις, οι οποίες δεν έχουν συνέργεια. Η αταξική μορφή της διπληγίας προκαλείται κυρίως από συγγενή αίτια. Τα βρέφη αρχικά είναι υποτονικά ενώ στη συνέχεια εγκαθίσταται η σπαστικότητα κι έχουν αυξημένα τενόντια αντανακλαστικά. Στον πρώτο χρόνο περίπου εμφανίζουν τρόμο και αστάθεια στην καθιστή θέση. Η βάδιση και η στάση στην όρθια θέση μπορεί να μην επιτευχθούν επειδή η χρήση των άνω άκρων είναι δύσκολη εξαιτίας της αθέτωσης.

Φυσικοθεραπευτική αντιμετώπιση

Ο ρόλος του φυσικοθεραπευτή στην εγκεφαλική παράλυση είναι να επανεκπαιδεύσει το παιδί στις κινήσεις οι οποίες θα το βοηθήσουν να είναι όσο το δυνατόν πιο αυτόνομο και ανεξάρτητο στην καθημερινότητά του, ανάλογα με τη βαρύτητα της πάθησής και τις ικανότητες του. Ωστόσο χρειάζεται η συνεργασία και με άλλους επαγγελματίες υγείας όπως μεφυσίατρο ,λογοθεραπευτή ή εργοθεραπευτή. Οι θεραπείες γίνονται είτε στο σπίτι, είτε σε φυσικοθεραπευτικά κέντρα αλλά και σε ειδικά σχολεία.
Οι φυσικοθεραπείες επικεντρώνονται στην ανάπτυξη των κινήσεων όσο πιο κοντά στα φυσιολογικά πρότυπα . Ορισμένες φορές ενδείκνυται η χρήση βοηθημάτων όπως νάρθηκες, ορθοστάτες, αμαξίδια κτλ. Υπάρχουν πολλές νευροαναπτυξιακές τεχνικές όπως η Bobath, η PNF, η Vojta, η ιπποθεραπεία, ειδικές τεχνικές υδροθεραπείας κα. Επιπλέον, είναι αναγκαίο να διατείνονται οι σπαστικές μυϊκές ομάδες και να ενδυναμώνονται οι ανταγωνίστριές τους έτσι ώστε να μειωθούν οι συγκάμψεις και οι μόνιμες παραμορφώσεις.

Θεραπευτική προσέγγιση

Βρεφική και νηπιακή ηλικία: Στα πρώτα χρόνια του παιδιού με ΕΠ  δίνεται έμφαση στα βασικά κινητικά πρότυπα δηλαδή επανεκπαιδεύει το παιδί στο ρολάρισμα στο κρεβάτι, στο να στηρίζεται σε τετραποδική θέση( μπουσούλισμα ) να μπορεί να διατηρεί τη θέση του κεφαλιού του σταθερή και στη συνέχεια το μαθαίνει να ορθοστατεί και να βαδίζει. Δείχνουμε στους γονείς τους σωστούς τρόπους που πρέπει να τοποθετούν το παιδί τους όταν το ταΐζουν ή όταν παίζουν μαζί του και τους υποδεικνύει ποιες τροποποιήσεις πρέπει να γίνουν στο χώρο του σπιτιού. Είναι πολύ σημαντικό για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων, το παιδί να δέχεται συνεχώς ερεθίσματα από το περιβάλλον του και να μαθαίνει πράγματα μέσα από το παιχνίδι. Έτσι θα μπορέσει να αναπτυχθεί καλύτερα κινητικά, πνευματικά και συναισθηματικά ώστε να έχει στο μέλλον όσο το δυνατόν πιο φυσιολογική ζωή.

Προεφηβική και εφηβική ηλικία: Σ΄ αυτήν την περίοδο το θεραπευτικό σχήμα εστιάζεται κυρίως στην βάδιση, μετακίνηση, αυτοφροντίδα και κοινωνικοποίηση του παιδιού. Ο φυσικοθεραπευτής μπορεί να δώσει χρήσιμες συμβουλές στους γονείς για την επίτευξη των στόχων. Εστιάζοντας στην εκγύμναση του παιδιού με ασκήσεις και τροποποιώντας κάποια αθλήματα μπορούν να προληφθούν οι παραμορφώσεις και η λανθασμένη στάση του σώματος. Οι γονείς και το παιδί πρέπει να παρακινούνται να ακολουθούν το πρόγραμμα τακτικά ακόμα και σε καθημερινή βάση. Μέσα από την προτροπή για εφαρμογή ενός εξατομικευμένου καθημερινού προγράμματος γυμναστικής και υγιεινής ζωής το παιδί θα έχει το πλεονέκτημα στο μέλλον να μειώσει τις περισσότερες αρνητικές επιπτώσεις της ΕΠ στη ζωή του.

Ενήλικη ζωή: Πολλοί ενήλικες με ΕΠ έχουν γενικά μια φυσιολογική ζωή χωρίς να εμποδίζονται ιδιαίτερα από τα κινητικά προβλήματά τους. Πλέον οι φυσικοθεραπείες επικεντρώνονται στη διαχείριση του πόνου -περινευρικές εγχυσεις perineural injection therapy by Lyftogt και στη διατήρηση της κινητικότητας. Μπορουμε να βοηθήσουμε τον ασθενή στην διαμόρφωση του περιβάλλοντος εργασίας ή του σπιτιού προτείνοντας εργονομικές λύσεις και να χρησιμοποιεί κατάλληλα ορθοπεδικά βοηθήματα.